Madde, yani töz, varlığın temellerinden biridir; ruh ya da bilinç, ona karşıdır. Maddenin temellerinin anlaşılması, idealizm veya materyalizm bağlamında ele alınıp alınmadığına bağlı olarak biraz farklıdır.
Felsefede madde
Madde kelimesi, "madde" olarak tercüme edilen Latince materia'dan gelir. Bu terim, fiziksel madde, yani varlık, dünyada mevcut olan ve onda doğrudan cisimleşmede var olan her şey anlamına gelir. Geleneksel anlamda madde, görülebilen ve dokunulabilen her şeydir diyebiliriz.
Felsefede gerçeklik genellikle öznel ve nesnel olarak ikiye ayrılır. Materyalizmde öznel gerçeklik bilinçtir ve nesnel gerçeklik maddedir. Bilinci belirleyen maddedir (var olan her şey gibi), bilinçten veya ruhtan bağımsız olarak var olduğu için birincildir. Bilinç maddenin bir ürünüdür, ona dayanır, ancak onsuz var olamaz.
İdealizmde bunun tersi doğrudur, bilinç nesnel bir gerçekliktir ve madde özneldir. Ruh veya bilinç birincildir, maddeyi yaratan ruhtur ve nesnel gerçekliğin kendisi bilince bağlıdır. Başka bir deyişle, var olan her şey ruh, bilinç veya düşünceler tarafından belirlenir.
İdealizm ile materyalizm arasındaki temel fark tam da bu anda yatmaktadır. Bu farkı anlamadan, felsefi bir anlayışta varlığın temeli olarak maddenin rolünü anlamak oldukça zordur. Bazen madde de var olan her şey anlamına gelir, bir anlamda hem ruhu hem de maddeyi genelleştirir. Bu temel bir terimdir.
Konuyu anlama tarihi
Madde kavramını ilk ortaya atanlar eski Yunanlılar olmuştur. Örneğin Demokritos ve Leucippus, tüm dünyanın parçacıklardan (atomizm) oluştuğunu ve bu parçacıkların madde olduğunu belirtmişlerdir. Platon, onu fikirler dünyasının karşısına çıkarmak için madde kavramını tanıttı. Aristoteles, maddenin ebedi olduğuna, nesnel ve her şeyden bağımsız olarak var olduğuna inanıyordu.
Orta Çağ'da ağırlıklı olarak dini felsefe gelişmiştir, bu nedenle madde, Hıristiyanlık bağlamında dini dogmalarla ilişki açısından ele alınmıştır.
Daha sonraki filozoflar maddeyi araştırmaya çalıştılar, onun özelliklerini vurguladılar, örneğin Hobbes tözün uzam ile karakterize olduğunu yazdı. O da maddeyi birincil ve ikincil olarak ikiye ayırmıştır ve birinci madde genellikle evreni dolduran her şeydir, bir tür evrendir. İkincisi, doğrudan algı için mevcut olandır.
Maddeyi genel olarak inkar edenler de vardı. Bunlar arasında George Berkeley de vardı. Madde algısının yalnızca öznel ruhun fikirleri maddi olarak algılamasına dayandığını yazdı. Madde, onun iddia ettiği gibi, hiçbir şekilde mevcut değildir.
Aydınlanma döneminde, maddeye dünyanın şaşırtıcı çeşitliliği açısından bakılmaya başlandı. Diderot, maddenin yalnızca çeşitliliğinde var olduğunu, eğer orada olmasaydı, maddenin de olmayacağını yazdı.
Bilimin ilerlemesi ve gözle görülemeyen olguların incelenmesi, insanları idealizmin zafer kazandığı fikrine itti. Kant, mantıksal ve fiziksel madde arasında ayrım yaparak bu karışıklığa düzen getirdi. Aynı zamanda bir düalistti, yani maddenin ve ruhun aynı anda varlığını kabul etti.
